Czuję się bezpieczny, bo jestem samodzielny!

Czuję się bezpiecznie, bo jestem samodzielny!

Pozwól mi to zrobić samodzielnie (Maria Montessori)

Jednym z ważniejszych zadań najpierw rodziców a potem rodziców i przedszkola jest rozwijanie samodzielności u dziecka. Nie chodzi tu tylko o samodzielne rozbieranie czy ubieranie się, posługiwanie sztućcami, ale też samodzielne myślenie, dokonywanie wyborów i ponoszenie konsekwencji. Samodzielność to też umiejętność komunikowania się z otoczeniem, próby rozwiązywania problemów i konfliktów np. z rówieśnikami, słowem samodzielnego radzenia sobie w sytuacjach życiowych i przewidywania skutków swoich zachowań. Niestety, pośpiech dorosłych i brak cierpliwości powodują często, że dzieci nie rozwijają tych kompetencji a wręcz odwrotnie są zniechęcane do wszelkich przejawów samodzielności.

Brak samodzielności

 Czasami słyszymy z ust rodziców: „Ja to zrobię szybciej”, „Zrobiłeś to niedokładnie”, „Zostaw, bo ubrudzisz się!” itd. Dzieci słysząc to nie mają możliwości doświadczania/uczenia się za pomocą prób i błędów, są wyręczane, usuwa się im najmniejsze przeszkody, przez co dziecko nie musi umieć sobie radzić z pokonywaniem pojawiających się trudności. Dziecko nie musi też wykazywać samodzielnej aktywności, przez co uczy się bierności i unikania sytuacji trudnych. Zaczyna tracić poczucie pewności siebie i przejawia brak wiary we własne możliwości, co wpływa na jego niską samoocenę.  Jest to widoczne u dzieci (niezależnie od wieku) w okresie adaptacyjnym w przedszkolu. Bywa, że takie dziecko stoi bezradnie w szatni nie próbując nawet zakładać lub zdejmować ubrania czekając, aż zrobi to za nie dorosły. Czekając na pomoc dorosłego czuje się zagubione i niepewne w stosunku do pozostałych dzieci, które takie próby podejmują. Oczywiście mówimy tu o samodzielności dziecka na miarę jego możliwości.

Pozwólmy dziecku na samodzielność

Pozwólmy dziecku na samodzielność, zachęcajmy i życzliwie wspierajmy w pokonywaniu kolejnych przeszkód, uczeniu się nowych umiejętności i wiadomości. Doceniajmy wysiłek, jaki wkłada w daną czynność, choćbyśmy to zrobili lepiej. Dajmy dziecku okazję do poczucia radości i satysfakcji z samodzielnie podjętych działań choćby np. koszulkę założyło na lewą stronę. Pozwólmy na dokonywanie wyboru, bo to daje dziecku poczucie, że ma kontrolę nad swoim życiem np. „Wybierz książkę, którą mam Ci poczytać przed snem”, „Czy masz ochotę dziś włożyć niebieskie czy zielone spodnie?”. Nie śpieszmy się z udzielaniem odpowiedzi na pytania, które maluch zadaje, np. na pytanie „Dlaczego ten ptak ma dziób?” możemy odpowiedzieć „To bardzo ciekawe pytanie. A Ty, jak myślisz?”.

Samodzielność dziecka a życie codzienne

Dzieci wykazujące samodzielność lepiej sobie radzą w trudnym okresie adaptacyjnym w przedszkolu, a potem w szkole. Chętniej nawiązują kontakty z otoczeniem, są samodzielne w zabawie, pewniejsze siebie i bardziej odpowiedzialne. Jak wskazują obserwacje i badania są również bardziej zaradne, niezależne, odważne i nie boją się podejmować nowych wyzwań. Są to bardzo ważne umiejętności przydatne nie tylko w przedszkolu, w szkole, ale też i w życiu dorosłym.

A zatem zachęcajmy dziecko do doskonalenia umiejętności, nawyków, podejmowania aktywności w dziedzinie samoobsługi, samodzielnego myślenia, dokonywania wyborów i ponoszenia za nie konsekwencji. Pozwólmy dziecku osiągnąć pewność siebie, samodzielność i rozwijać się we własnym tempie.

Propozycje rozwijania samodzielności u dzieci.

1. Zachęcaj dziecko do samodzielnego spożywania posiłków:

• Podczas jedzenia nie oglądajcie telewizji. Posiłki powinny być okazją do wzajemnych kontaktów.
• Nie pozwalaj, żeby przy jedzeniu dziecko bawiło się zabawkami. Skupcie się nad smakiem, kolorem, zapachem jedzenia oraz rozmowami bliskich.
• Zachęcaj do korzystania ze sztućców i używania słów grzecznościowych.
• Jeśli dziecko źle zachowuje się przy stole, zwróć uwagę i przypomnij ustalone zasady oraz konsekwencje.
• Chwal współpracę. Jeśli np. dziecko zachowywało się wcześniej głośno przy spożywaniu posiłków, powiedz: „Dziękuję, że mówisz cicho. Tak ładnie stosujesz się do reguły cichego głosu.”

2. Zachęcaj dziecko do samodzielnego ubierania i rozbierania się. Chwal, gdy mu się uda.

• Nakładaj ubrania, które jest mu łatwo zdjąć i założyć.
• Pozwól dziecku dokonać wyboru ubrania, ale nie pozostawiaj mu zbyt wielu możliwości. Najlepiej będzie, jeśli wybierze z dwóch. Spytaj, np. „Chcesz włożyć bluzę czerwoną czy niebieską?”.
• Na ubieranie uparciucha lub dziecka, które jeszcze słabo sobie radzi z ubieraniem przeznacz sporo czasu. Nie ponaglaj (dziecko stawia wtedy większy opór), ale zachęcaj. Pomagaj w razie potrzeby, ale nie wykonuj wszystkiego za dziecko.

 3. Zachęcaj dziecko do samodzielnego mycia się.

• Wprowadź zasady regulujące, kiedy i jak często dziecko musi myć ręce.
• Dawaj dobry przykład, często myjąc ręce i mówiąc o tym, jak ważne są zdrowie i czystość. Zwracaj uwagę na etapy mycia rąk, potem to się stanie nawykiem.
• Na początku towarzysz dziecku pilnując, by właściwie używało mydła i wody.
• Nie zapominaj pochwalić je za dobrze wykonane zadanie, np. „Świetnie. Bardzo dokładnie umyłeś ręce”.
• Podczas kąpieli zachęcaj dziecko do samodzielnego mycia, np. „Teraz umyj szyję”.
• Unikaj straszenia opowieściami o niebezpiecznych zarazkach, robakach itp.

4. Zachęcaj dziecko do załatwiania potrzeb fizjologicznych. Naucz dziecko:

• samodzielnego zdejmowania i zakładania majteczek,
• bezpiecznego podnoszenia i opuszczania deski sedesowej,
• podcierania pupy,
• spuszczania wody,
• mycia rąk.

5. Zachęcaj dziecko do dbania o porządek i przypominaj zasady, np. „Buty ustawiamy na półce”, „Zabawki sprzątamy po skończonej zabawie”.

• Zachęć dziecko do sprzątania zabawek wprowadzając prostą zasadę: „Zanim weźmiesz nową zabawkę, musisz odłożyć na miejsce tę, którą się bawisz”.
• Ułatw dziecku wyjmowanie i wkładanie rzeczy na miejsce, by chętniej przestrzegało reguły. Wyznacz dolne półki, szafki lub pudełka. Sprawdź czy dziecko nie posiada zbyt wielu zabawek (można je schować w pudełkach i co pewien czas wymieniać). Pomóż dziecku w znalezieniu stałych miejsc na półkach na samochody czy na lalki, wyznacz półkę na książki i przybory do rysowania – to pomoże mu utrzymać porządek.
• Motywuj dziecko do utrzymania porządku. Nagrodą może być wspólna zabawa, np. „Kiedy już pozbieramy i poukładamy na półkach wszystkie zabawki, możemy razem zagrać w piłkę”. Bądź konsekwentna w przestrzeganiu ustalonych z dzieckiem zasad.
• Na początku pomagaj dziecku przy sprzątaniu, a z czasem nabierze ono samodzielnego nawyku zostawiania porządku.

6. Zachęcaj dziecko do pomocy w pracach codziennych, np. układanie książek na półce, pomoc przy nakryciu stołu, wymieszanie sałatki. Oczywiście prace te muszą być na miarę możliwości dziecka.

7. Zachęcaj dziecko do samodzielnego rozwiązywania problemów. Na początku możecie wspólnie szukać różnych rozwiązań, a potem zachęcaj dziecko do samodzielności.

8. Zachęcaj dziecko do samodzielnego wymyślania zabawy.

9. Zachęcaj dziecko do wyrażania swojego zdania i podejmowania prób argumentacji.

10. Zachęcaj dziecko do korzystania z cudzych doświadczeń, np. „Stomatolog może lepiej wytłumaczyć, co się dzieje z zębami, jeśli ich nie myjemy”.

Jeśli chcesz, żeby twoje dziecko stało się samodzielne, miało lepsze samopoczucie i duże poczucie własnej wartości to:

• Pozwól mu na samodzielność. Nie strofuj!
• Zachęcaj i wspieraj.
• Doceniaj osiągnięcia.
• Nie krytykuj – okaż szacunek dla dziecięcych zmagań.
• Chwal, dodając dziecku skrzydeł, mówiąc np. „To jest to!”, „Wspaniale!”, „Dobrze!”, „Znakomita robota!”, „To dobry pomysł!”. Wszytko to wzmacnia jego pewność siebie i poczucie niezależności.
• Nie używaj słów „Ty nigdy”, „Ty nie potrafisz”, „Daj, ja to zrobię szybciej” itp. Zapewnij odpowiedni czas dziecku na wykonanie danej czynności.
• Okaż cierpliwość, życzliwość i zrozumienie.
• Ucz malca dzielenia się rzeczami z innymi, np. zabawką, ciastkami.
• Jeśli do tej pory dziecko nie zostawało pod opieką innej osoby, najwyższy czas na nowe doświadczenia. Na początku niech to będzie ktoś bliski dziecku.

Rozwijając samodzielność dziecka stosuj przykład własny, ćwiczenia w formie zabawy, pokaz, przykłady z literatury dziecięcej i filmów edukacyjnych pamiętając jednak, że najbardziej efektywnie dziecko uczy się poprzez samodzielne doświadczanie. Jeśli dziecko chodzi do przedszkola współpracuj z nauczycielami, gdyż tylko zgodna współpraca przyczyni się do sukcesu dziecka. Pamiętaj, że każde dziecko rozwija się indywidualnie, we własnym tempie i niekiedy w innym niż kolega, czy koleżanka czasie nauczy się określonej umiejętności. Zatem trzeba pamiętać, że nasze wymagania powinny być dostosowane do wieku i możliwości swojego dziecka.